Vasiyet, bir işin yapılmasını bir kimseye ısmarlamak, sipariş etmek, havale etmek mânâsına gelir. İslâm'a göre vasiyet ise; bir kimsenin kendi malını veya bir hakkı bir menfaati, ölümünden sonra olmak şartıyla bir başkasına veya bir hayır müessesesine karşılıksız olarak vermektir. Ölüm her insanın başına gelecek olan bir gerçektir, ansızın gelir. Binaenaleyh her müslümanın ölüm hazırlığı olarak vasiyetini yapması lâzımdır. Dinimiz vasiyeti hem emretmiş, hem de bu hususta müslümanları teşvik etmiştir.
Allah-u Teâlâ Âyet-i kerime'sinde şöyle buyurur:
"Ey inananlar! Birinize ölüm gelip çatınca vasiyet ederken içinizden iki âdil kişi aranızda şâhitlik etsin." (Mâide: 106)
Cenâb-ı Fahr-i Kâinat -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz ise Hadis-i şerif'lerinde:
"Vasiyet etmek, her mümin üzerine haktır." (Müslim)
"Vasiyet edecek bir şeyi bulunan bir müslümanın, vasiyeti yanında yazılı bulunmadıkça iki gece geçirmesi muhakkak suretle câiz değildir." (Buhârî)
"Vasiyet etmemek dünyada ayıp ve âr olduğu gibi, ahirette de kusur ve cehenneme girme sebebi olur." (İbn-i Mâce)
"Mahrum şol bir kimsedir ki vasiyet gibi kurtuluşa ve yüksek derecelere ermeyi gerektiren hayırdan mahrûm olarak vefât eder." (Câmiu's-Sağîr)
"Vasiyet etmeksizin vefat eden bir mümin, çevresinde gömülü bulunan ölüler ile konuşma ve muhabbet etmeye izinli olamaz." buyuruyorlar. (Münâvî)
Bu emr-i şerif mucibince vasiyeti ihmal etmemek gerekiyor. Az bir zamanı bile vasiyetsiz geçirmek doğru değildir.
Allah-u Teâlâ vasiyeti meşru kılmakla insanlara son bir fırsat daha bağışlamıştır.
Mükellef olduğu hacc, zekât, oruç... gibi ibadetleri ihmal ederek zamanında yapmayıp üzerinde ilâhî haklar bulunan kimselerle, kul hakkı bulunan mükelleflerin vasiyet etmeleri farzdır, etmezlerse mesul olurlar.
Şu kadar var ki edeceği vasiyet malının üçte birini geçmemesi şarttır. Vasiyet kalan mirasın üçte birini geçmiyorsa, yerine getirmek lâzımdır. Geçiyorsa fazlasını vermek varisler için mecburi değildir. İsterlerse teberru olarak yapabilirler.
Vasiyeti olan kimsenin önce geriye bıraktığı maldan cenaze işlerine harcama yapılır. Sonra, artan malının hepsinden, varsa borçları ödenir.
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz Hadis-i şerif'lerinde şöyle buyururlar:
"Borçlu kimse kabirde mahpustur." (Câmiu's-Sağîr)
Bundan sonraki malının üçte birinden vasiyeti yerine getirilir. Geri kalan mal da vârislerin olur.
Vârise vasiyet yoktur. Mirasçı olan kimseye, ayrıca vasiyet yoluyla mirastan bir şey bırakılamaz.
Şahıslara olan borçlar, vasiyetten önce olduğu için, ölen kimsenin borçları ödenmeden vasiyetleri yerine getirilemez.
Borç çok mühimdir, mutlaka ödenmesi lâzımdır. Vasiyet demek borç demektir. Hacc farzını vasiyet eden kimse için, bedel göndermek gerekir. Birisi ölenin namına bunu yaparsa borçtan kurtulmuş olur. Vasiyet etmemişse vâris bunu yapmaya mecbur değildir.
Bir zât: "Yâ Resulellah! Babam Hacc yapmadan öldü. Şimdi ben onun namına Hacc yapayım mı?" diye sordu.
Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
"Babanın üzerinde herhangi bir borç olsaydı, o borcu öder miydin?" buyurdu.
"Evet öderdim." deyince:
"Allah-u Teâlâ'ya olan borç, başka borçlardan daha fazla ödenmeye lâyıktır." buyurdu. (Nesâî)
Bir kimse diğerine, muayyen yıllar için veya hayatı boyunca evinde oturmasını vasiyet edebilir.
Vasiyetnâmeye kendisine verilen emanetler, birine verdiği söz, alacaklar, verecekler ve borçlar, cenazenin kaldırılması ve definden sonraki arzular, âile efradına ibadet ve taat hususundaki tavsiyeler yazılmalı, yanında veya evinde bulundurulmalıdır. Ölüm âniden geldiği zaman, o vasiyete göre hareket edilir, bu büyük mesuliyetten kurtulmuş olunur. Bir kimsenin kendi el yazısı ile yazmış olduğu vasiyeti muteberdir, başkasının yazısı ile yazmış olduğu vasiyet câiz değildir. Ancak başkasının kendi namına yazmış olduğu vasiyetin altını imza ederse câizdir.
